Defne’deki Tiyatro Kalıntıları

Özetle; M.Ö. 6. Yüzyıllık zamanı (Doğu Akdeniz’in Helenistik döneminden, Arap Hakimiyeti dönemi) kapsayan, Antakya Metropolis’i, Harbiye (Daphne) evleri, Antik Samandağı Limanı v.d. üzerinde, 6 yıl (1932-1937) arkeolojik yazılar yapılmıştır.İlk olarak Antakya’nın Cemetery (Mezarlık) alanı kazılmıştır.

Daha sonra Kazı iznini veren resmi ve askeri kurum ve kişilere, kazı sponsorlarına ve çıkarılanların korunmasını sağlamak üzere kurulan Antakya Müzesine (Hatay Arkeloji Müzesi,23 Temmuz.1948’de Hatay’ın Kurtuluşu’nun 9. Yıldönümü’nde ziyarete açıldı)

Yayının 57-96 sayfaları; THE THEATRE  AT DAPHNE. Daphne-Harbie 2N, başlığı ile Yazı Komitesi’nden Donald N.Wilber tarafından yazılmıştır.

Wilber; John Malalas’ın yazdığı “Chronicle” den aktarak,Daphne’nin 6000 yıllık bir yerleşim yeri olduğunu yazmaktadır.(Antakya’nın Harbiye’den sonra kurulmuş bir şehir)

İmparator Vespasien (69-79), Daphne’de içinde kendisinin ve başka heykellerin bulunduğu bir tiyatro inşa ettirmiştir. (sayfa. 92/X Sclupture bölümü)

İmparator Trajan (98-117), Daphne’den Antakya’ya su taşımak üzere su kemeri yaptırmıştır. Wilber’in, yazısının önceki 1-56 sayfalarında bu su taşıma sistemini anlatmaktadır.Trajan’ın Su Kemeri konusu, aşağıda yazılanlar arasındaki ilişkisi nedeniyle eklenmiştir.
 
Trajan zamanında 115 yılında vukubulan şiddetli bir deprem Antakya ve Daphne’de büyük ölçüde tahribata neden olmuş, çok sayıda insan ölmüştür.(1)

Wilber, İmparator Hadrian’nın da (117-118) bir tiyatro inşa ettirdiğini yazmaktadır.Bu bir tiyatro yapısı olmaktan çok uzaktır,

İmparator Hadrian, Trajan zamanında başlamış yapı faaliyetlerini sürdürürken, özellikle Daphne’deki su kaynakları ile ilgilenmiş, cephesi bir tiyatro binasını andıran T h e a t r o n isimli büyük bir sarnıç inşa ettirmiştir. (2)

Başka bir kaynakta, Hadrian’ın içine su toplayan geniş, anıtsal bir sarnıç yaptırdığı yazılıdır. (3)

Antakya ve çevresinde, ilki M.Ö. 148’de başlayarak, sonuncusu M.S.1872’de meydana gelen depremlerle yıkılmıştır.Bunlardan M.S. 94, 110 ve 115 (Trajan zamanında) yıllarındaki yıkıcı depremler konumuz olan iki antik yapının inşa edildiği tarihler arasında meydana gelmiştir. Bunun yanında Antakya ve çevresi tarihte büyük yangınlara, birçok savaşa, işgale ve yağmaya sahne olmuştur. Hatta antik yapıların taş ve diğer kısımları çıkarılarak ev, hamam v.b. yapılmasında kullanılmıştır.

İmparator Septimius Severus (193-211), imparatorluk mücadelesinde rakibi Niger’i desteklediği için Antakya’yı cezalandırmış, özellikle tiyatrolar ve diğer toplumsal yapıları yerle bir ederek kenti köy haline getirmiş… (4)

Wilber’in, diğer bölümlerde yazdıklarından ve ekli resimlerden büyük kısmı tiyatro yapısında bulunması olağan ve gerekli olanlar. Örnek; Sahne, oturma yerleri, Orkestra Çukuru, Yazıtlar (Kitabeler), Amfitiyatro Planı/Şeması), Korint ve Dorik tarzda Sütunlar, Sütun başlıkları ve kaideleri, heykeller v.d. Bazı bölümlerin başlıkları altında yazdıklarından ve resimlerinden bir tiyatro yapısıyla ilgisi olmayanlar
yazılıdır. Örnek: Su kuyusu, su yolları (arklar), su kanalı, hendek, oyuk, mağara, su mermeri v.d. Ayrıca mimari detaylar, ölçüler v.s. bir antik tiyatro ile ilgisi olmayan yapı bölümleridir.
 

Wilber, Daphne Tiyatrosu arkeolojik kazılarının 1934-1935 yıllarında yapıldığını yazmaktadır.(S.57) Kazılara başlamak için 1934 yılının  Mayıs’ının uygun görüldüğünü, kazılara Haziran ortasına kadar,diğer çalışmalara  ise yaz sonuna kadar devam edildiğini, 1935 yılında ise Nisan’dan, Haziran’a kadar kazılar yapıldığını yazmaktadır. (S.58) Sahne ve sahne önünde Assuan’dan getirilen, granitten yapılmış 8 veya 9 metre yüksekliğinde dekorlu kolonların, 4,50 metre genişliğinde, 1,40 metre derinliğinde orkestra çukuru, (S.60),güney tarafında oturma yerlerinin (ebatları verilmektedir) bulunduğunu yazmaktadır.(S.61)

Sahnenin mimari yapısı, (Roman tarzında değil, Grek plan tarzında yapılmış olduğu yazılıdır) Sahnenin yer döşemesinde kullanılan renkli mermerler (ebatları) (S.74-77) buluntular arasındaki kırıklar, Yazıt (Kitabe) parçaları, sütun, pervaz, korniş parçaları (S.85-90) Heykeller (S.92) v.d. Bunlar Antik bir tiyatro yapısını, Vespasiyen’in yaptırdığı Daphne Tiyatrosu’nu düşündürmektedir.

PLAN RESMİ/ŞEMASI KONULACAK——–              Plan V-  Daphne Tiyatro’su
                                                                                     Restore edilmiş plan

Diğer bazı sayfalarda yazılı olan İngilizce terimlerden, kullanılan malzemelerin nitelikleri, örneğin su mermeri (S.85) Su girişi için kuyu deliği, su kuyusu, su kanalı (oluk) planı (S.64) Suyun akış düzeni, yeniden inşa metodu, (S.65) v.d. Hadrian’ın yaptırdığı sarnıç yapısını düşündürmektedir. Wilber, daha sonra hüküm süren imparatorlar zamanında eklemeler yapıldığını, kazıların İmparator Jüstinien (527-565) ve İmparator Tiberius II, (578-582) dönemleri de dahil olmak üzere, 500 yıllık dönemi kapsadığını (S.59) yazmaktadır.

Yukarıda, Antakya Metropol’u kazılarının 1932-1939 yıllarında, Harbiye’deki (Daphne) kazıların 1932-1937 yıllarında yapıldığını yazmıştık.

Wilber, Daphne Tiyatrosu kazılarının 1934-1935 yıllarında yapılmış olduğunu yazıyor. Hepsi Hatay’ın Anavatan’a katılması ile son bulan, A.B.D. ve Fransa resmi ve askeri makamların izni ve himayesi altında Amerikalı Arkeologlar tarafından yapılan kazılar.
 
Derginin ilk sayısının dosya bölümünde,1947 yılında geldiği Defne anılarını aktardığımız Ord.Prof.Dr.Ernst Hirsch “Ben oradayken …kazı yapılıyordu” diye yazmaktadır.(5)
 
Bir gazete haberi: “Yitik Kent A.B.D.’de sergileniyor” 1932-39 yılları arasında,Hatay Türkiye’ye katılmadan önce Antakya’da bulunan ve A.B.D.ile Fransa’ya kaçırılan eserler görkemli bir sergide ilk kez ziyaretçi önüne çıktı.Amerikan arkeologlarınca yapılan kazılarda bulunan M.S.120-520 yıllarına ait objeler Massachusetts eyaletinde, kentin adını taşıyan Worcester Sanat Müzesi’nde sergileniyor.(6)

A.B.D.nin Worcester Sanat Müzesi’nde açılan serginin katalogu niteliğindeki İngilizce bir yayından: “Türkiye’den herhangi bir eser götürülmeden yalnızca A.B.D. müzeleri ve Louvre Müzesi’ndeki (Fransa) eserlerle düzenlenen sergi bile Antakya ve Daphne’nin görkemini yeterince okura ve ziyaretçiye yansıtıyor.

Hakkı Bilen  Nisan 2011